1.   مقدمه

  XRD یا همان پراش اشعه ایکس (X-Ray Diffraction) تکنیکی قدیمی و پرکاربرد در بررسی خصوصیات کریستال‌ها می‌باشد.

پراش اشعه ایکس برای تعیین عموم کمیات ساختار کریستالی از قبیل ثابت شبکه، هندسه شبکه، تعیین کیفی مواد ناشناس، تعیین فاز کریستال‌ها، تعیین اندازه کریستا‌ل‌ها، جهت‌گیری تک‌کریستال، استرس، تنش، عیوب شبکه وغیره، قابل استفاده می‌باشد.

2.   اصول کار XRD

اطلاعات بدست آمده از پراش یک کریستال شامل زاویه قله ماکسیمم، شدت نسبی ماکسیمم‌ها و همچنین پهنای هر قله می‌باشد. این اطلاعات اساس XRD را تشکیل می‌دهند.

پراش اشعه ایکس، نخستین بار توسط ویلیام هنری براگ و پسرش ویلیام لورنس براگ جهت بررسی خواص ساختاری کریستال ها مورد استفاده قرار گرفت؛ که جایزه نوبل فیزیک در سال 1915 را برای آن‌ها به همراه داشت.

3.   اجزا تشکیل دهنده دستگاه XRD

پیکربندی و اجزا XRD متنوع می‌باشد و بسته به کاربرد متفاوت است. در حالت کلی اجزا یک دستگاه XRD شامل منبع اشعه ایکس، نمونه، آشکارساز و اپتیک اشعه ایکس (فیلتر‌های اشعه ایکس) می‌باشد.

üمنبع اشعه ایکس

در XRD معمولا به یک منبع اشعه ایکس تکفام نیاز است که در شیوه‌های متداول از لوله اشعه ایکس

 (x-ray tube)  استفاده می‌شود. در شکل زیر لوله اشعه ایکس نشان داده شده است.

 شکل 1– لوله اشعه ایکس

üنمونه

در XRD نمونه می‌تواند به‌صورت لایه یا ورقه نازک یا پودر نمونه باشد. به‌طور کل XRD نیاز به آماده‌سازی سخت و پیچیده ندارد. معمولا در آزمایش XRD از پودر نمونه استفاده می‌شود. نمونه پودری، شامل صفحات نمونه می‌باشد که به‌صورت تصادفی در نمونه وجود دارند. این امر باعث افزایش سرعت بررسی نمونه می‌شود.

ذرات این پودر باید کوچکتر از 50 میکرومتر باشند. نمونه‌ای با ذرات کوچکتر منجر به پهن‌شدگی قله‌ها در نمودار پراش می‌شود. این مسئله خود منشا تکنیک‌هایی در XRD می‌باشد. در نمونه‌ای با ذرات بزرگتر ما شاهد برجسته‌تر شدن جهتی خاص از صفحات هستیم که این امر نیز منشأ تکنیک‌هایی در XRD می‌باشد. باید توجه کرد که برجسته شدن جهتی خاص در نمونه باعث افزایش شدت اشعه پراشیده نسبت به حالت کاملا تصادفی، برای برخی از صفحات می‌شود.

üاپتیک
 

منظور از اپتیک در XRD استفاده از ادوات اپتیکی، جهت کنترل و بهبود اشعه ایکس می‌باشد. بخشی از این ادوات بین منبع اشعه ایکس و نمونه قرار می‌گیرند که هدف آنها، حذف فرکانس‌های نا مطلوب از تابش اشعه ایکس جهت تشکیل اشعه تکفام (تک فرکانس)، همسو کردن اشعه و کنترل واگرایی اشعه می‌باشد. قسمت دوم ادوات بین نمونه و آشکارساز قرار می‌گیرند. هدف عمده این ادوات حذف تابش‌های زمینه در اشعه ایکس پراشیده می‌باشد. در روش‌های جدید از کریستال گرافیت استفاده می‌شود. این کریستال، بین نمونه و آشکارساز قرار می‌گیرد که هم فرکانس‌های ناخواسته در تابش منبع و هم تابش‌های زمینه حاصل از پراش از کریستال را حذف می‌کند. از آنجایی‌که این کریستال جایگزین ادوات اپتیکی بین منبع اشعه و نمونه و همچنین بین نمونه و آشکارساز است، استفاده از آن باعث کاهش هزینه‌ها می ‌شود.

üآشکارساز

آشکارساز تأثیر بسیاری در کیفیت اطلاعات ثبت شده دارد. متداول‌ترین آشکارساز، آشکارساز تناسبی (proportional detector)  است.

در این نوع آشکارساز اشعه ایکس وارد محفظه‌ای شیشه‌ای شده و اتم‌های گاز موجود در آن را یونیزه می‌کند. الکترون‌های حاصل از یونیزه شدن اتم‌ها بوسیله اشعه، درون محفظه، به سمت رسانای متصل به اختلاف پتانسیل حرکت می‌کنند و جریانی را در آن ایجاد می‌کنند. شدت این جریان نشان‌دهنده شدت اشعه ایکس می‌باشد.

همچنین در XRD از آشکارساز ( CCD =charge-coupled device) استفاده می‌شود که بازده بالاتری دارد ولی به‌علت قیمت بالاتر آن نسبت به آشکارساز تناسبی، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برای ثبت سفارش، طبق دستورالعمل زیر اقدام نمایید:

1. پس از ثبت نام در سایت، با اکانت خود در سایت وارد شوید و از طریق بخش خدمات آنالیز، نوع آنالیز خود را انتخاب نمایید.

2. آنالیز انتخابی را به سبد خرید خود اضافه نمایید. (با توجه به آنکه قیمت پیش فرض تعیین شده برای یک نمونه می­ باشد، اگر تعداد نمونه شما بیشتر از یک نمونه است قبل از افزودن به سبد خرید، تعداد را به تعداد مورد نظر ارتقا دهید.)

3. پس از تکمیل فرایند خرید، واریز وجه از طریق درگاه بانکی و دریافت شماره پیگیری، فرم تخصصی سفارش خدمات آنالیز را تکمیل و امضا نمایید، سپس به همراه نمونه خود به آدرس ذیل ارسال کنید. ضمنا خواهشمند است نسخه الکترونیکی این فرم را به صورت فایلWord ، به آدرس @nanoBAZARservice تلگرام نمایید. اگر اصل نمونه خود را پس از انجام آنالیز نیاز ندارید در فرایند خرید گزینه “ارسال الکترونیکی- ویژه‌ی خدمات و آنالیزهای تخصصی” را انتخاب نمایید و اگر نیاز به دریافت نمونه دارید گزینه “هزینه‌ی بازگرداندن نمونه- ویژه‌ی خدمات و آنالیزهای تخصصی” را انتخاب نمایید.

شایان ذکر است به دلیل اینکه فرم تکمیلی شما برای کارشناس دستگاه ارسال می شود کلیه ی توضیحات خود را در قالب همین فرم مطرح بفرمایید و از ارسال پیام و یا تماس تلفنی برای اضافه کردن نکات جدا خودداری نمایید.

«تهران- منطقه 13 پستی- صندوق پستی 316-13445 به نام خانم فرهنگ آذر (حتما عین این عبارت در آدرس گیرنده روی پاکت درج شود).»

4. بعد از ارسال نمونه لطفا زمان ارسال را به آیدی @nanoBAZARservice اعلام نمایید.

5. پس از انجام آنالیز مربوطه، نتیجه آنالیز به ایمیلی که در پروفایل ثبت نام شما وجود دارد، ارسال و بنا به درخواست اولیه شما اصل نمونه ارسال و یا امحا می­گردد.

** درخواست‌های خارج از فرم را می‌توانید از طریق شماره‌ “۰۹۳۳۵۰۲۷۸۳۷” و یا ایمیل “Info@nano-bazar.ir” اعلام نمایید.

*** حداقل مقدار سفارش پیش فرض برای ثبت درخواست و شروع فرایند آنالیز 1 ساعت می‌باشد. در صورتی که کمتر از زمان مربوطه وقت صرف شود مابقی هزینه در انتها بازگردانده شده و در صورتی که بیشتر از زمان ذکر شده تخمین زده شود، هزینه‌ی آن قبل از انجام آنالیز، محاسبه و به اطلاع شما خواهد رسید.